|
3. Nematodlar
*
Nematodlar mikroskopik, genellikle 0,2- 2 mm uzunluğunda, 0,l mm genişliğinde olup ancak koyu bir zemin üzerinde görülebilen hayvanlardır. Mikroskopta bakıldığı zaman yarı şeffaf bir minyatür bir yılan gibi görünürler. Dişi kist nematodları 0,5 mm çapında küre şeklinde kahverengi formlar oluştururlar. Kök-düğüm nematodlarının ki ise armut şeklindedir.
Toprak, su, hayvanlar, ölü ve canlı bitki dokularında yayılmış bir çok farklı tür bulunmaktadır. Bitkilerde zarar yapan türler zıpkın gibi ağız parçalarıyla hücreyi delerek ve öz içeriğini çıkararak bitki dokularının içinde ve dışında beslenirler. Beslenmeleri sonucu etkilenmiş bitkilerde renk bozulmalarına, çarpıklıklara ve ölüme neden olurlar. Bazı türler de virüs hastalıklarını naklederler.
*
Dişiler küçük yumurtalarını bitki dokuları veya toprak içine koyarlar. Larvalar genellikle bir kaç gün içinde açılırlar ve 2-3 hafta içinde ergine dönüşürler. Populasyonlar uygun şartlarda hızla yükselirler ve bir tek bulaşık bitki aktif nematodların milyonlarcasını içerebilir. Normal gelişme sadece özsu ortamında meydana gelir, fakat kist şeklindeki beslenmeyen uyuşuk larvalar ve yumurtalar kuru halde birçok yıl canlı kalabilirler. Bitki paraziti nematodlar toprak içinde bir yılda birkaç metre hareket edebilir. Fakat yayılması genellikle insan, hayvan, rüzgar veya su tarafından taşınan infekte bitkiler, bitki döküntüleri ve toprakla olur.
Nematodların teşhisi zarar görmüş bitki kısımlarının küçük parçalara ayrılması ve bir cam tüp içindeki suda yarım saat bırakılması ile saptanabilir. Nematodlar, eğer mevcutsa, bitki dokularının içinden dışarı çıkarlar ve tüpün dibinde birbirlerine sarılmış bir halde toplanırlar. Bunlar yaprak tüyleri ile karıştırılabilir, fakat hareketleriyle onlardan ayrılırlar.
Arız olma belirtileri türlere göre değişir. Örneğin, gövde nematodu (Ditylenchus dipsaci) ile bulaşık soğanlar, özellikle boyun kısımları yumuşak görünümlüdür ve bir bıçak ile boyuna kesildiği zaman ölü dokuların rengi solmuş kahverengi halkaları görülür. Nergis yapraklarında karakteristik küçük yeşil veya sarı urlar geliştirir. Lale yaprakları boyuna yarılma eğilimindedir, çiçek sapları kıvrılır ve petaller yeşil kalır.
*
Nematodların yayılması iyi hijyen, ürünlerin yeterli rotasyonu ve etkili yabancı ot kontrolü ile önlenir. Yeni bitkiler ve toprak güvenilir satıcılardan elde edilmelidir. Ucuz bitkilerin, özellikle soğanların satın alınması, birkaç bulaşık bitkinin çabucak tüm bahçeyi bulaştırmasından dolayı hatalı bir ekonomidir .Bu önlemlere rağmen eğer bulaşma görülürse, tüm etkilenmiş bitkiler uzaklaştırılıp yakılır veya ana bahçeden uzağa derin bir çukur içine gömülür. Etkilenmiş alanlar üzerinde 2-3 yıl duyarlı konukçu bitkileri yetiştirmemelidir.
*
Gövde nematodu ile bulaşık nergis soğanları 44,5 °C sıcaklıktaki suya 3 saat daldırılır. Sıcaklık kritiktir, bu yüzden hassas termostatik kontrol gereklidir. Aynı şekilde krizantem nematodu (Aphelenchoides ritzemabosi) ile bulaşık krizantem filizlerinin önce tüm toprağı yıkanıp temizlenir ve budanır, daha sonra 46 °C'deki sıcak suya 5 dakika veya 43,5 °C'deki suya 20-30 dakika daldırılır. Nematodları kontrol etmek için kullanılan Dazomet gibi Nematositler ve Methyl-bromür gibi fümigantlar bahçe kullanımı için çok toksiktir. Bu yüzden üzerinde bitki bulunmayan alanlarda kullanılır. Bu ilaçlanmış alanlara bitkiler tekrar ekilmeden önce ''Tere testi'' uygulanır. Bu test için biri ilaçlanan, diğeri ilaçlanmayan iki yerden toprak alınarak iki kavanoza konur. Kapatılmadan önce hafifçe ıslatılmış bir pamuğa tere tohumu konur ve kapatılır. Daha sonra kavanozlar 20-22 °C'de 48 saat bekletilir. Kontrol kavanozunda çimlenme normal olur. Diğerinde olmaz veya yanmış, yahut deforme olmuş ise toprağın hala çok zehirli olduğu, bir süre daha beklenmesi gerektiği düşünülür. Aldicarb, Oxamyl, Phenomiphos gibi sistemik nematositler fitotoksik olmadıkları için, endoparazit nematodlarda granül formülasyonunda kullanılır. Parathion , Vamidothion ve Demethon-methyl gibi insektisitlerin nematosit etkileri bulunur ve bu amaçla kullanılabilir.
|