Aşağıda her ne kadar konu hormon da olsa çilek hakkında hormona da dayanan desteklediğim ve haklı yaklaşımına katıldığım ve yukardaki yazılara da katılarak alıntıladığım bir yazı bulunmakta konuya binaen vermek istedim.
Hormon konusunda da şahsi kanaatim olarak bu yazıyı okuyanlara tavsiyem Yazın kış meyveleri kışında yaz meyveleri yememeleri şeklinde bir uyarı olacaktır.
***************
Çilek yetiştiriciliği bütün dünyada önceleri küçük aile işletmeleri halinde dar alanlarda başlamıştır. Genellikle verimi az olan çeşitlerin yetiştirilmesi, çevre koşullarından fazlaca etkilenmesi, meyvelerin küçük, hasadının ve pazara hazırlanmasının fazla işçiye ihtiyaç göstermesi, yola dayanamaması, pazarda fazla bekleyememesi, taşınma ve satış organizasyonunun bir bütün olarak ele alınamaması gibi sorunlar nedeniyle çilek tarımının gelişmesi oldukça yavaş olmuştur. Başta Amerika olmak üzere bir çok Avrupa ülkesinde bu sorunları en aza indirebilmek için yapılan uzun çalışmalar neticesinde, verimli, yola dayanıklı çeşitlerin ıslahı yanında, yetiştirme tekniklerindeki gelişmeler 1970'li yıllarda çileğin iç tüketimine ve ihracatına yeni boyutlar kazandırmıştır.
Ülkemizde ilk defa 1960'lı yıllarda yerli çeşitlerimizin pomolojik incelemeleri
yapılmış ve çeşitli bölgelerimiz için çeşitlerin ıslah edilerek adaptasyon
çalışmalarının gerektiği vurgulanmıştır. Fakat o tarihlerden beri başta çeşit
koruma yasası olmak üzere muhtelif eksiklikler nedeniyle ülkemizde istenilen
ölçülerde bir üretim gelişmesi olmamıştır. Halbuki Türkiye'nin sahip olduğu
ekolojik koşullar her mevsim çilek yetiştirme imkanı sağlamaktadır.
1984 yılında yürürlüğe giren ve fide ithalatının önünü açan kararlara kadar yeni çeşitlerin denenmesi Üniversite ve Resmi Araştırma Kuruluşları tarafından
yapılabilmiştir. Özel kuruluşların konuya girmesi söz konusu kararlardan sonra
mümkün olabilmiştir. 1985 yılından iitbaren California Üniversitesi
çeşitleirnden önce Douglas serisi (Douglas, Pajaro ve Brightonçeşitleri) olmak
üzere, Chandler serisi (Chandler, Parker, Selva, Fern çeşitleri), Seascape
serisi (Seascape ve Capitola çeşitleri), Camarosa serisi (Camarosa, Anaheim,
Carlsbad, Cuesta, Laguna ve Sunset çeşitleri) ve en son olarak Diamente serisi (Diamente, Aromas, Gaviota çeşitleri) özel sektör tarafından ithal edilerek denenmiştir. Ayrıca başta Florida çeşidi Sweet Charlie olmak üzere muhtelif menşeli Milsei Tudla, Eris, Tethis, Elsanta, Dorit, Malakh, Kabarla, Hope v.b. gibi çeşitler de denenmiştir. Bu çeşitlerin birkısmı Tarım Bakanlığı tarafından tescil edilmiştir.
Şu anda üreticiler tarafından en çok talep gören çeşitler yüksek verimi ve yola
dayanıklılığı ile Camarosa, erkenciliği, görünümü ve tadıyla Sweet Charlie,
yüksek rakımlı yazı serin geçen yerlerdeki üstün performansıyla Fern' dir.
Ülkemizde çilek ileilgili mevzuat da devamlı gelişme göstermiştir. Çeşit koruma
ve Tescil ile ilgili mevzuat 19.09.1997 tarih ve 23115 sayılı Resmi Gazete'de,
fide sertifikasyonu ile ilgili olan ise 04.07.1999 tarih ve 23745 sayılı Resmi
Gazete'de yayımlanmıştır. Bu gelişmelerle çilek üretimimiz son yıllarda tahminen
100 bin tonlara ulaşmıştır. Üretim teknikleri ve çeşitler konusunda çok yol
alınmış ancak hasat sonrası işlemler istenen ölçüde gelişememiştir. Sadece
Silifke ve Adana' da özel sektöre ait birer adet dünya standartlarına uygun ön
soğutma tesisi kurulabilmiştir. Alt yapı eksikliğinden dolayı az miktarda
ihracat yapılabilmektedir.
İç ve dış piyasalarda büyük gelişmeler beklenen bir dönemde çilek meyvesi büyük bir hormon iftirası ile karşılaşmıştır.
1986 yılında yurt dışından ithal edilen fidelerin hiçbir hormon uygulaması yapılmadan çok iri meyveler verdiği
görülmüştür. Bu irilikte çileklere alışık olmayan tüketicilerin
meyvelere önyargı ile yaklaşmaları üzerine aynı yıl sadece deneme amacıyla küçük bir parselde hormon uygulaması yapılmış ve netice çok şaşırtıcı olmuştur. Hormon alan bitkiler normalden birkaç kat fazla sayıda çiçek üretmiş, ancak bu kadar çiçeği meyve olarak üretmeye çalışan bitki sınırlı sayıdaki köklerinden aldığı yetersiz miktardaki gıda ile meyvelerini gerektiği kadar besleyemediğinden, tüm meyveler üzüm salkımı şeklinde bol taneli fakat fındık iriliğinde olgunlaşmıştır.
Bazı meyvelerin içlerinin boş olması yüzlerce değişik çeşidi mevcut olan çilek
bitkilerinin bazı çeşitlerinin karekteristik özelliğidir. Bu değişik çeşitler
bitkilerin değişik iklimlere uyum sağlaması, erkencilik elde edilmesi, albenili
meyve üretimi, yola dayanıklılık, raf ömrü, tat, koku ve renk faktörlerinin
tercihe göre elde edilmesi için başta Amerika olmak üzere dünyanın birçok
ülkesinde melezleme yöntemi ile geliştirilmekte ve dünyaya dağıtılmaktadır.
Bütün bu çeşitlere tescilli isimler verilmekte ve patent kanunları ile
korunmaktadır. Çileklerde görülen şekil genelde ilkbaharın ilk meyvelerinde
görülür. Zira henüz yeteri kadar sıcak olmayan havalarda çiçekten meyveye dönüş sırasında meydana gelen ani ısı düşmeleri bu şekil bozukluğunun başlıca
nedenidir ve hormon ile hiçbir ilgisi yoktur. Kaldı ki, meyve iriliği hormon ile
elde ediliyor olsa, insan sağlığı konularına bizden daha çok önem veren ve aynı
fidelerden aynı irilikte meyve üreten Amerika ve Avrupa ülkeleri bu konuda
çoktan önlem alır ve üretime izin vermezlerdi. Dünyanın en büyük çilek üreticisi olan ABD'de yıllık üretim yaklaşık 500 bin tondur. Avrupa'nın en büyüğü olan İspanya' da ise her yıl 400500 milyon fide üretilmekte ve bunu eken çiftçiler 250300 bin ton çilek üretmektedirler. Sadece çilek ihracatından (taze ve dondurulmuş) İspanya 300 milyon ABD dolarının üstünde gelir sağlamaktadır.
1980'li yılların başında İtalya Avrupa' nın en büyük çilek üreticisi iken daha
sonra İspanya öne geçmiştir. Emek yoğun biriş olan çilek üretiminde Avrupa
Birliği ülkelerinde işçi üreticilerinin çok artmış olması sebebiyle Türkiye' nin
hızla üretimini arttırıp pazarını büyütmesi çok kolaydır.
Ancak bunun için aşağıdaki tedbirlerin alınması gerekir.
1-Yeni çeşitlerin yurt dışından getirilebilmesi veya Türkiye' de ıslah
edilebilmesi için dünya normlarına uygun çeşit koruma mevzuatının tesisi.
2-Fide sertifikasyonunun ciddi olarak uygulanması
3-Ürünlerin iç ve dış pazarlanmasında gereken soğuk zincirin kurulması için
yatırımların teşviki
4-Gerek sözleşmeli üretim gerekse kooperatifleşme ve şirketleşmenin teşvik
edilerek pazarların isteğine uygun bol ürün üretiminin teşviki
Ülkemiz elindeki imkanları iyi kullanırsa özellikle Akdeniz şeridindeki
arazilerde erkenci çilek üretimini geliştirerek üreticisine yeni ve yüksek bir
gelir kaynağı sağladığı gibi işsizlere yeni iş imkanları ve ülkemizde döviz
geliri kazandırmış olacaktır. İtalya'nın yerini İspanya'nın aldığı gibi Türkiye'
de İspanya'nın yerini alacaktır.
Mehmet Yaltır
Yaltır A.Ş Yönetim Kurulu Başkanı