[Mine Pakkaner]

İSTANBUL BÖLGESİ'NİN TIBBİ BİTKİLERİ

Turhan Baytop(1), Dilaver Kadıoğlu(2)
(1)İstanbul Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi
(2)Ucuzcular A.Ş., Mısır Çarşısı, İstanbul

GİRİŞ
Bizanslılar döneminden beri İstanbul halkı bitkisel drogları tedavi maksadı ile kullanmakta ve bu drogları tedarik eden esnaf "Herbarius" adı ile tanınmakta idi. Osmanlı döneminde ise bu işler "Kökçü" denilen esnaf tarafından sağlanmıştır(3).

TIBBİ BİTKİLER
İstanbul civarında 2500 kadar bitki türünün yetiştiği saptanmıştır(1,4.) Biz İstanbul çevresi tıbbi bitkileri ile 1945 yılından beri ilgileniyoruz. Bu konudaki ilk yayınım 1948 yılında yapılmıştır(2. )
İstanbul civarında yetişen tıbbi bitkiler üzerinde yaptığımız gözlemlere ve ana yayınlara dayanarak hazırladığımız liste aşağıda verilmiştir(4,5,6,7). Bu listede 110 kadar tıbbi bitki adı bulunmaktadır.

İSTANBUL BÖLGESİNDE YETİŞEN TIBBİ BİTKİLERİN LİSTESİ(4,5,6,7 )

Adiantum capillus-veneris L.
Asplenium adiantum-nigrum L.
Alisma plantago-aquatica L.
Althaea cannabina L.
A.officinalis L.
A.rosea (L.) Cav.
Anthemis chia L.
Arbutus unedo L.
Artemisia absinthium L.
Arum italicum Miller
Asphodelus fistulosus L.
A.microcarpus Salzm.
Bellis perennis L.
Borago officinalis L.
Calendula arvensis L.
Capsella rubella Reut.
Centaurea depressa Bieb.
Chelidonium majus L.
Cicorium intybus L.
Cistus creticus L.
C.laurifolius L.
C.salviifolius L.
Conium maculatum L.
Chondrilla juncea L.
Convolvulus arvensis L.
Cornus mas L.
Crataegus monogyna Jacq.
Cuscuta epithymum L.
Cyclamen coum Miller
Daphne pontica L.
Datura stramonium L.
Dipsacus laciniatus L.
Dryopteris filimas Schott
Echium italicum L.
Equisetum maximum Duv.
Erica arborea L.
Eryngium campestre L.
E.maritimum L.
Evonymus europaeus L.
Fumaria officinalis L.
Genista tinctoria L.
Hedera helix L.
Helleborus orientalis Lam.
Humulus lupulus L.
Hyoscyamus niger L.
Hypericum perfoliatum L.
H.calycinum L.
Iris germanica L.
Jasminum fruticans L.
Juniperus oxycedrus L.
Lactuca scariola L.
Lamium purpureum L.
Laurus nobilis L.
Lavandula angustifolia Miller
L.stoechas L.
Ligustrum vulgare L.
Lycium europeum L.
Lythrum salicaria L.
Malva sylvestris L.
Matricaria chamomilla L.
Mentha x piperita L. (yetiştirilir)
Nerium oleander L.
Olea europaea L. (yetiştirilir)
Origanum vulgare L.
Osmunda regalis L.
Papaver rhoeas L.
Parietaria officinalis L.
Physalis alkekengi L.
Phytolacca decandra L.
Pistacia terebinthus L.
Plantago lanceolata L.
P.major L.
P.psyllium L.
Polypodium vulgare L.
Poterium spinosum L.
Prunus mahaleb L.
P.spinosa L.
Pyracantha coccinea Röm.
Ranunculus ficaria L.
Rosa canina L.
Rubus caesius L.
Rumex acetosella L.
Ruscus aculeatus L.
Sambucus ebulus L.
S.nigra L.
Salvia sclarea L.
S.verbenaca L.
Saponaria officinalis L.
Silybum marianum (L.) Gärtn.
Smilax excelsa L.
Solanum nigrum L.
S.dulcamara L.
Tamus communis L.
Taraxacum türleri
Teucrium chamaedrys L.
T.polium L.
Thymus türleri
Tilia argentea Desf.
Trifolium türleri
Tribulus terrestris L.
Typha angustifolia Bory et Chaub.
Urtica dioica L.
U.pilulifera L.
U.urens L.
Verbascum phlomoides L.
V.sinuatum L.
Vitex agnus-castus L.

BİTKİSEL DROGLAR
İstanbul civarında yetişen bitki türlerinden elde edilen drog miktarı 20 civarında olup tıbbi bitki oranına nisbeten çok düşüktür. Halen aktarlarda ve bazı eczanelerde drogları bulunan İstanbul bitkilerinin adları aşağıdaki listede verilmiştir.

İstanbul bölgesinde yetişen tıbbi bitkilerden çok az adette drog elde edilmesinin başlıca nedenleri aşağıda özetlenmiştir:

1. Aktarlar İstanbul çevresinden toplanan droglar ile ilgilenmemektedirler. Zira bunların satış miktarı çok düşüktür. Mısır çarşısı aktarları halen "Turistik aktar" haline gelmiştir. Dış ülkelerden getirdikleri drogları İstanbul'a gelen turistlere pazarlamaktadırlar.

2. İstanbul halkının yerli droglara karşı olan ilgisi azalmıştır. Halk bitkisel drogları tanımamakta ve nasıl kullanılacağını bilmemektedir.

3. İstanbul çevresinden drog toplayan kişiler küçük bir çingene grubundan oluşmaktadır. Bunlar yeterli ve kaliteli drog toplayamamakta ve topladıkları ürünler için de yüksek fiyatlar istemektedirler.

4. Eczacılar, Farmasötik botanik ve Farmakognozi dallarında eğitim görmelerine karşılık, İstanbul droglarını tanımamakta ve satış için dükkanlarında bulundurmamaktadırlar.

5. Eczacılar halka çevreden toplanmış drogları tavsiye edeceklerine karşılık, ithal malı karışımları sunmaktadırlar.

SONUÇ
Bitkisel drogların tedavi amacıyla, gelişmiş ülkelerde halen de geniş bir ölçüde kullanılmasına karşılık, Türkiye'de bilhassa büyük şehirlerde (örneğin İstanbul) tıbbi bitkilere karşı olan ilgi büyük bir ölçüde azalmıştır. Bunun kanıtı İstanbul çevresinde 2500 kadar bitki yetişmesine karşılık, bunlardan 20 kadarından bitkisel drog elde edilip aktarlarda satılmakta ve halk tarafından kullanılmaktadır.

İstanbul bölgesinde yetişen bitkilerden elde edilecek drogların kullanma alanını genişletmek için aşağıdaki konulara önem verilmelidir:

1. Eczacıların çevrelerinde yetişen tıbbi bitkileri iyi bir şekilde tanıyabilmeleri için, Farmasötik Botanik ve Farmakognozi Anabilim Dallarının işbirliği ile, yalnız meraklı eczacılar için İstanbul Eczacılık Fakültesi bünyesinde her yıl bir "Tıbbi Bitkiler ve Bitkisel Droglar Semineri" açılmalı ve bu seminerde Eczacı ve Aktarlara, İstanbul çevresinde yetişen tıbbi bitkiler ve droglar tanıtılmalıdır.

2. İstanbul halkının, bölgelerinde yetişen tıbbi bitkileri tanımalarını kolaylaştırmak için, İstanbul çevresinde yetişen tıbbi bitkiler hakkında kısa bilgiler (tanıma, tedavi ve kullanma) taşıyan küçük kitapçıklar hazırlanmalıdır.
Bu konu İstanbul Eczacılık Fakültesi'nin halka vereceği bir hizmet olarak kabul edilmelidir.

KAYNAKLAR
1. Baytop,A., İstanbul yöresi bitkileri. Basılmamıştır. İstanbul, 2002.
2. Baytop,T., Terkos gölü civarından toplanan tıbbi bitkiler, Farmakoloğ 18, 276, 1948.
3. Baytop,T., Türkiye'de bitkiler ile tedavi, 2.baskı, İstanbul, 1999.
4. Baytop,T., İstanbul florası araştırmaları, İstanbul, 2002.
5. Boissier,E., Flora Orientalis, cilt I-V, Basileae (1867-1884)
6. Davis,P.H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, cilt ı-Xı, Edinburgh, 1965-2000.
7. Penso,G., Index plantarum medicinalum totius mundi eirumque synonymorum, Milano, 1983.