[Mine Pakkaner]

Kaynak: E.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünden Süs Bitkileri Yetiştiriciliği Hocamız Sayın Ercan Özzambak'ın çiftçi broşürü

KARANFİL YETİŞTİRİCİLİĞİ

Prof.Dr. M. Ercan ÖZZAMBAK

GİRİŞ
Karanfil dünyada gülden sonra en çok işlem gören, Türkiye’de en fazla yetiştirilen kesme çiçektir. Aile tipi yetiştiriciliğe uygundur. Yıl boyu çiçek kesimi olduğu için fiyat düşmelerinden daha az etkilenir. Dengeli gelir sağlaması ve ihracat olanağının varlığı nedeniyle tercih edilmektedir.
Karanfil standart ve sprey olmak üzere iki sınıfa ayrılır. Standart karanfil çiçek sapı ucunda tek ve iri bir çiçek oluşturur. Sprey çeşitler ise, bir çiçek sapında birden çok ve standarta göre daha küçük çiçek verirler.
Üretici hangi çeşidi yetiştireceğine önceden karar verip, fidelerini sipariş etmelidir. Pazar durumuna göre renk ve çeşit seçimi yapılmalıdır. Örneğin; Batı Avrupa ülkeleri sprey, Doğu Avrupa ülkeleri ise standart çeşitleri tercih etmektedirler.

KARANFİLİN YETİŞTİRME İSTEKLERİ
Toprak:
Karanfil her türlü toprakta yetişebilir. İyi drenaja sahip, geçirgen, hafif (%20 kil, %30-50 mil, %30-50 kum), hava-su dengesi yeterli olan, organik maddece zengin 60 cm derinlikteki topraklarda en iyi sonucu verir. Ayrıca, toprağın yabancı ot tohumlarından temizlenmiş olması istenir. Toprak Ph’sı 6.0-7.0 arasında olmalıdır. pH 5.5’tan düşük olduğunda solgunluk hastalıkları görülür. pH yüksek olduğunda ise demir, mangan, çinko gibi besin elementlerinin alımı güçleşir.

Sıcaklık:
Sıcaklık, karanfilde büyümeyi, gelişmeyi, çiçek oluşumunu, çiçek, yaprak ve sapın şeklini, çiçek kalitesini, rengini, çiçeklerin vazo ömrünü etkilemektedir. 7°C’nin altındaki sıcaklıklar çiçek oluşumunu ve kalitesini olumlu yönde etkilemesine karşın gelişmeyi, büyümeyi yavaşlatır. Kışın 11-12°C gece sıcaklıkları ile 16-18°C’lik gündüz sıcaklıkları en uygun gelişmeyi sağlar. Karanfil, fidelerin dikimden sonra ilk tutum devresi hariç, yüksek sıcaklıklardan hoşlanmaz. Yüksek sıcaklık zayıf büyüme ile küçük çiçeklere neden olur.
Karanfil -3°C’ye kadar zarar göstermeden dayanabilir. Bu nedenle genelde ısıtma yapılmaksızın yetiştirilmesine karşın, ısıtma yaprak hastalıklarını azaltır, gelişmeyi hızlandırır. Şafak vaktinden önce dış ortama göre 5-10°C sıcaklık artırıcı 2-4 saatlik ısıtma en ekonomik ısıtma şeklidir. Karanfilde görülen kaliks çatlamasının (patlak çiçeğin) ana nedenlerinden biri de ani sıcaklık değişmesidir. Bir saatlik süre içinde 5.5°C’den fazla değişimin olması kaliksi çatlatır.

Işık:
Işık, karanfilin gelişmesi ve çiçeklenme kalitesi üzerine etkilidir. Yaz aylarında ışık yoğunluğunun çok fazla artması, sıcaklığı da artırmaktırır. Bunun sonucunda çiçek rengi açılır, kalite düşer, çiçekler küçülür. Bu dönemde gölgelendirme ile ışığın seraya girişi engellenmelidir. Kış aylarında ışık az, günler kısa olduğu için ilave ışıklandırma (m250W/m2-3 saat) yapılırsa çiçeklenme hızlanır.

Nem:
Sera içi neminin aşırı olması, örtü yüzeyinde yoğunlaşması istenmeyen bir durumdur. Nemin artması halinde, hastalıklar artar. İyi bir havalandırma ile bu sorun önlenmelidir.

Toprak İşleme ve Temel Gübreleme
Karanfilde kılcal kökler toprağın özellikle üst 30 cm’lik kısmında yoğunlaşmaktadır. Bu derinlikteki toprak tabakasının çok iyi işlenmesi gerekmektedir. Toprak öncelikle 30-40 cm derinlikte iki-üç kez sürülür.
Temel gübreleme toprak analizlerine göre yapılmalıdır. Analiz yapılmamış ise, m2’ye 10-25 kg yanmış eski ahır gübresi ile 50 kg/da potasyum sülfat (K2SO4) ve 50 kg/da triple süper fosfat verilir. Dikim öncesi azotlu gübre vermek sakıncalıdır. Çabuk yıkandığından bitki tarafından kullanılmadan yıkanır. Gübreler toprağa karıştırılır, rotovatör çekilerek tesviye yapılır.
Yetiştiriciliğe başlamadan önce toprak dezenfeksiyonu yapılır. Böylece, topraktan kaynaklanan hastalıklar önlenir. Toprak dezenfeksiyonu yabancı otlara, nematodlara karşı da etkilidir. Dezenfeksiyon işlemi buharla (100°C ve 2 saat) veya kimyasal maddelerle (metil-bromid 50-100 kg/da *), basamid, vapam yapılabilir. Uygulamalardan sonra toprak bol su ile yıkanmalı, havalandırılmalıdır.

Yetiştirme Yerlerinin Hazırlanması
Yetiştirme yerleri, bir metre genişliğinde, 20-25 cm yükseklikte, 20-30 m uzunlukta yapılmalıdır. Yatak yüzeyi yere paralel olmalı, sağı solu çökmemeli, olabildiğince düz olmalıdır. Maksimum verim için serada yatak alanının fazla, yol alanının az olması istenir. Ancak, bu durum çalışmayı güçleştirecektir. Genel olarak sera alanının 1/3’ü yolara, 2/3’ü ise yetiştirme yerlerine ayrılır. Yolların genişliğinin 50 cm olması yeterlidir.
Fide Dikimi
Dikim işine geçmeden önce karanfil fidelerinin ortam sıcaklığına gelmesi için soğuk hava deposundan seraya getirilmesi gerekir. Dikimde kullanılacak fidenin yeterince köklü, standart boyda, soğuk hava deposunda fazla bekletilmemiş olması gerekir.
Dikim mesafeleri; genelde iki çift sıralı dikim yapılır. Sıra üzeri 13-14 cm’dir. Sıra arası 20 cm, çift sıra arası mesafe ise 30 cm olarak, 4 sıralı düzenlenebilir. Hazırlanmış olan yetiştirme yerleri dikim için silindir veya iplerle işaretlenir.
Dikim sabah erken saatlerde veya akşam saatlerinde hızlı bir şekilde yapılır. Dikim, yılın her mevsiminde yapılabilse de, dikim zamanı toprağın ve havanın sıcak olması tutumu ve ilk gelişmeyi hızlandırması ve kuvvetli geliştirmesi yönünden yararlıdır. Dikim zamanını kararlaştırılırken, çiçek hasadının planlanan tarihi göz önünde tutulur. İzmir ve çevresinde genellikle Nisan-Temmuz arası dönemde dikilir.
Karanfil fidelerinin dikimi mümkün olduğunca yüzeysel yapılır. Derin dikimden kaçınılmalıdır. Dikim gerçek bir dikim değildir. Parmakla açılan çukur içine kök topu yerleştirilir. Kıyılarından hafif bastırılır. Üzerine toprak çekilmez. Dikim sırasında dikkat edilecek diğer konular,
a) Toprak nemli olmalı (gerekirse dikimden bir gün önce sulanmalı)
b) Fideler tek tek incelenmeli, hastalıklı ve zayıf fideler dikilmemeli.
c) Yaz dikimlerinde gölgeleme yapılmalı
d) Fidenin kök boğazı toprakla temas etmemeli, bu bölgedeki torf ve perlitler görülecek şekilde yüzlek dikim uygulanmalıdır.
e) Seranın tamamının dikimi bitmese dahi, dikimden sonra 20 dakika içinde yağmurlama sulama yapılmalıdır.


Sulama:
Dikimin ertesi gününden itibaren sulama çok daha önem kazanır. İlk 15-20 gün yalnız yağmurlama sulama uygulanır. Dikimden yaklaşık 15-20 gün sonra yeni kökler toprağa iyice tutunmuş olur. Bu dönemden itibaren damlama sulamaya geçilir. Her yatağa iki sıra damlama çekilmesi yeterlidir. Damlama ile yağmurlama sulama birkaç gün birlikte uygulanır. Daha sonra tamamen damlama sulamaya geçilir.
Karanfilde tutum aşamasından sonra yaprakların ıslanması istenmez. Hava şarlarına ve toprak yapısına göre sulama sıklığı ve miktarı ayarlanır. Sulamada dikkat edilecek konu fideyi kurutmamak, toprağı da aşırı çamur yapmaktadır.

Dikimden Hemen Sonra Yapılan İlaçlamalar
Fide dikiminden sonra ilk görülebilecek hastalık kök boğazı (Rhizoctinia solani) çürüklüğüdür. Bunun için dikimden 3-5 gün sonra 1.5-2.0 kg/da 150-200 litre su olacak şekilde Rizolex, fidelerin kök boğazına uygulanır.
Phnytum fusarium ve benzeri diğer fide hastalıklarına karşı Maneb-Captan-Benomyl etkili madde içeren ilaçlarla mücadele yapılmalıdır.

Uç Alma İşlemi
Karanfil dikildikten sonra tepe uzamaya başlar. Bu dönemde yan kardeşlerin gelişimini sağlamak, böylelikle çiçek verimini artırmak için sürgün ucu dipten itibaren 5-6. yaprak çifti üzerinden elle kırılarak koparılır. Bu işleme uç alma denir. Uç alma işleminden sonra yaprak koltuklarından yeni sürgünler çıkar. Bu sürgünlerde de ikinci bir uç alma işlemi yapılabilir. Kopma işlemi olmuyor ise, uç alma zamanı gelmemiş demektir.
Destekleme ve Ağ Yapımı
Karanfil bitkisi müdahale edilmeden gelişmeye bırakılır ise dik olarak büyüyemez. Bu nedenle gövdenin doğru ve dik olarak büyüyebilmesi için desteklenmesi gerekir. Karanfilin desteklenmesi, tel ve ipten yapılmış 17x15 cm’lik bölmeli ağın bitki üzerine kurulması ile sağlanır.
Tomurcuk Alma
Standart karanfilin çiçek sapı ucunda tek ve iri bir çiçek oluşturması istenir. Bu nedenle çiçek sapı üzerinde yaprak koltuklarındaki koltuk sürgünleri ve tomurcuklar elle aşağı doğru bükülerek, koparılır. Bu koparma işlemine koltuk sürgünü alma denir. Tepeden itibaren 7-8 boğuma kadar uygulanır. Sprey karanfilde çok sayıda çiçek gelişebilir. Ortada oluşan ana tomurcuk içini doldurduğunda ve fındık iriliğine geldiğinde sap dibinden koparılır. Geç kalındığında ana tomurcuğun ayırt edilmesi güçleşir. Karanfilde anne tomurcuk ve koltuk sürgünü oluşumu düzenli değildir. Hasada doğru işlem başlar. Bütün sezon hasat sona erinceye kadar devam eder.

Gübreleme
Karanfil yetiştiriciliğinde gübreleme sulama ile birlikte ele alınmalıdır. Gübrelemeye damlama sulamayla birlikte dikimden 20 gün sonra başlanır. Miktarı ve uygulama sıklığı toprak karakterine, mevsime, çeşide ve bitkinin gelişme dönemine göre farklıdır. Sulama ve gübreleme sıcak günlerde daha sık, soğuk kış aylarında daha seyrek yapılır.
Fazla gübreleme tuz birikimine yol açar ve toprak dengesini bozar. Bu sebeple, gübreleme toprak analizleri sonucuna göre yapılmalıdır. Gübreleme programı örneği Çizelge 1’de verilmektedir.
Bunun dışında besin maddesi takviyesi bakımından mikro besin maddesi noksanlığını gidermek için yapraktan gübreleme yapılır. Kireçli topraklarda görülen demir, mangan, çinko gibi besin madde eksikliklerinde demir ve iz element içeren gübrelerle yapraktan uygulama yapılır.

Çizelge 1: Gübreleme programı



Tuzluluk
Karanfil tuza dayanıklı bitkilerden olmasına rağmen aşırı tuz konsantrasyonları, bitki gelişimi, verim ve özellikle kalite düşüklüğüne neden olur. Topraktaki tuzluluğun (EC) 1.7-2.5 arasında olması gerekir. Topraktaki tuz konsantrasyonu yüksek ise, koyu gri renkli ve sert dokulu gelişme olur.

Çiçek Hasadı
Hasat günün erken saatlerinde yapılmalıdır. Standart karanfilde en uygun hasat zamanı dıştaki taç yaprakların çiçek sapı ile 90° açı oluşturduğu **** yere paralel hale geldiği durumdur. Sprey karanfilde ise en az iki-üç çiçek tomurcuğu açmaya başlamış olması gerekir. Hasat sırasında dipten itibaren en az iki yaprak çifti bırakılmalı ve gözün biraz üzerinden keskin bir bıçak veya makas ile gevdirme yapmadan düz bir şekilde kesilmelidir. Kesilen çiçek ağdan zedelenmeden çıkartılmalıdır. Hasattan sonra çiçek mümkün olduğu kadar çabuk bir şekilde seradan uzaklaştırılmalıdır. Eğer kesim yeri kurur ise sap su çekmez ve sapın tekrar kesilmesi gerekir.

Hasat Sonu İşlemler
Kesilmiş karanfiller çok hızlı olarak suya konulmalıdır. Su temiz bir su olabileceği gibi, STS (gümüş tiyosülfat) içeren (100 litre suya 200 cc) suda olabilir. Hazırlanan bu çözelti çiçeğin vazo ömrünü uzatır. Su çektirme en az 4-8 saat süreli olmalıdır.
Daha sonra çiçek sapının alttan 15 cm’lik kısmının tüm yaprakları alınır. Üstten goncayı geçmiş olan dallar gonca vb. fazlalıklar temizlenir. Pazar isteğine göre 5’li-10’lu **** 20’li olarak demet yapılır. Demeti dış etkilerden korumak için, polyetilen, polypropilen veya beyaz kağıt silivler içine konulur. Siliv ve kutulama öncesi çiçekler iyice soğutulmalıdır, aksi halde yoğunlaşma olur. Daha sonra karton kutulara 500 adet çiçek olacak şekilde yerleştirilir. Kutu çok doldurulmamalıdır. Hazırlanan demetlerin aynı boyda olmasına özen gösterilir. Ayrıca işleme esnasında yaprak ve dallarda görülen yanık, hastalıklı dal ve yaprakların ayıklanması zorunludur. Yoksa kalite tamamıyla düşer.
Hazırlanan demetler depoda bekletilecek ise suya konmalıdır. Karanfil kesinlikle sebzeler veya meyveler ile birlikte depolanmamalıdır. Etilen zararı bu durumda artarak ortaya çıkar.

Hastalık ve Zararlılarla Mücadele
Hastalık ve zararlıları önleme daima tedaviden daha iyi bir yöntemdir. Kimyasal ilaçlardan mucize beklenmemelidir. Eğer sera içi koşullar hastalık oluşumu için uygun ise hastalığı kimyasal ilaçlama ile kontrol etmemiz güçleşir. Sera içi ve dışının temizliği, yabancı otlarla mücadele, sıcaklık ve nem, ilaçlama programı kadar önemlidir. Hastalık için uygun koşullar yüksek nemdir. Yapraklar kuru tutulursa, hastalık azalır. Etkisi geniş olan ilaçlarla önleyici, rutin ilaçlama yapmak yararlıdır. İlaçlama bitkilerin güneş ışığına maruz kaldığı saatlerde yapılmamalıdır. İlacın yavaş kuruyacağı koşullar, akşam üzeri en uygun zamandır.

(*Mine'nin Notu:Yalnız bu broşür 2003 yılında hazırlanmış bir broşür olduğundan, serada toprak dezenfeksiyonunda metil bromit önerilmiş bulunmaktadır.
Metil bromit ile toprak dezenfeksiyonu bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de yasaklanmış durumdadır. Yerine bütün dünyada hızla uygulamaya dönük pratik alternatifler getirilmeye çalışılmaktadır.
Seralarda da şu anda en fazla kullanılan dezenfeksiyon yöntemi solarizasyondur.

Ercan Hocamız da artık metil bromit kullanımını önermemektedir.Kendisinden çevre dostu iyi tarım uygulamaları kapsamında süs bitkileri yetiştiriciliği eğitimi aldığım için bunu iyi biliyorum. Ancak basılı broşürdeki bilgiye müdahale etmek istemedim.)