BİTKİLERDE BESİN MADDELERİ NOKSANLIKLARI VE TOPRAK TAHLİLLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Prof.Dr. Burçin ÇOKUYSAL Zir.Müh. Emre ERBAŞ
1. Giriş :
Uygun gübreleme için toprak ve bitki tahlillerine ihtiyaç duyulur. Toprak tahlillerinde, bitkinin topraktan kaldırdığı ve toprakta kalan besin maddeleri dikkate alınır. Bitki tahlilleri ise bitkilerin beslenme durumlarının tespiti için gereklidir.
Örneğin; Bir dekar sera alanında bir ton domates, ortalama olarak topraktan 3.2 kg Azot (N), 1.1 kg Fosfor (P2O5), 6 kg Potasyum (K2O) 4.1 kg Kalsiyum (CaO) ve 0.6 kg Magnezyum (MgO) kaldırmaktadır. Eğer 1 dekar sera alanından 15 ton ürün alınması planlanıyorsa bitkinin kaldıracağı besin maddesi miktarları; 48 kg Azot., 16.5 kg. Fosfor, 4.1 kg Potasyum, 61.5 kg Kalsiyum ve 9 kg Magnezyumdur.
Toprak tahlil sonuçlarında, toprakta bulunan besin maddeleri ile bitkinin topraktan kaldıracağı besin maddeleri miktarları arasındaki farkın belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bunun için toprağa verilecek gübrelerin içerisindeki etkili maddeler ile istenilen verim dikkate alınmalıdır. Bu farktan yola çıkarak uygun gübreler seçilir. Gübre miktarları hesaplanır, verilme zamanı belirlenir.
2. Toprak analizlerinin değerlendirilmesi :
Toprak tahlili yapan değişik merkezlerin analizlerde kullandığı yöntemlere ait sınır değerler birbirinden farklı olabilmektedir. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümünde kullanılan toprak analiz yöntemlerine göre sınır değerler aşağıda verilmiştir. Burada verilen sınır değerler açıkta yetiştiricilik için olup, sera koşullarında bu sınır değerler daha yüksek olabilmektedir.
Eklenti 370187
Eklenti 370188
Serada ilk kez üretim yapılmıyorsa ve bir önceki dönemden toprakta yeteri kadar bitki besin maddesi kaldığı düşünülüyor ise temel gübreleme yapılmayabilir.
Hayvan gübreleri, bitkinin ihtiyaç duyduğu besin maddelerini toprağa verir. Ayrıca, hayvan gübresi toprağın su tutma kapasitesini, havalanmasını ve sıcaklığını arttırır. Besin maddelerini yarayışlı hale getirir, toprak reaksiyonunu (pH) dengeler. Besin maddelerini tutma ve bitki gelişimini teşvik özellikleri nedeniyle toprağın yapısını iyileştirir.
Dengeli gübreleme; bitkilerin ihtiyaç duyduğu besin maddelerinin uygun miktarlarda ve tam zamanında toprağa verilmesidir. Denge gübresi olarak kullanılan
15-15-15 veya
20-20-20 gibi gübreler denge gübresi değil kompoze gübre olarak adlandırılmaktadır.
3. Bitki besin elementlerinin noksanlık belirtileri :
Bitkilerin özelliklerine göre besin maddelerinin noksanlıkları her bitkide farklı belirtiler ile kendini gösterir. Ancak noksanlık belirtileri değerlendirilmeden önce; herhangi bir hastalık ve zararlı etkisi, nem, asitlik, sıcaklıktan kaynaklanan renk değişimleri saptanmalıdır.
Yaygın olarak görülen bitki besin maddesi noksanlık belirtileri:
•
Azot : Önce alttaki yaşlı yapraklarda yaprağın tamamında sararma görülür, daha sonra diğer yapraklar sararır, bitkiler bodur kalır. Azot fazlalığında yeşil aksam daha koyu olur, bitkilerin gelişme dönemi uzar, bitki dokusu gevrekleşir, hastalıklara yakalanma oranı artar.
•
Fosfor : Fosfor noksanlığında, yaşlı yapraklar koyu yeşil, mor ve bronz ve erguvani renk alır, bitkiler geç çiçek açar, çiçek sayısı az olur.
•
Potasyum : Potasyum noksanlığında, yaşlı yaprakların uç kısımları ve kenarları önce sararır, daha sonra koyu kahve rengine döner, ilerleyen dönemlerde yapraklarda kurumalar gözlenir ve diğer yapraklarda da benzer belirtiler ortaya çıkar.
•
Kalsiyum : Kalsiyum noksanlığında, yaprak uçları sararır ve kıvrılır. Büyüme noktalarında şekil bozuklukları ve kurumalar gözlenir, meyvelerin dip kısımları kararır.
•
Magnezyum : Magnezyum noksanlığında, önce yaşlı yaprakların damar aralarında sararmalar gözlenir. İlerleyen aşamalarda yapraklarda kurumalar ve kararmalar oluşur.
•
Demir : Demir noksanlığında, önce orta ve genç yaprakların damar aralarında sararmalar gözlenir. İlerleyen noksanlıkta yaprakta en ince damarlar bile yeşil kalırken diğer taraflar sarı olur. Demir ve Magnezyum noksanlığı belirtileri benzerlik gösterir. Ancak, demir noksanlığı genç ve orta yapraklarda, magnezyum noksanlığı ise yaşlı yapraklarda gözlenir.
•
Bakır : Bakır noksanlığında, önce genç yaprakların uçları sararır, sonra bu yapraklar kıvrılır, şekilleri bozulur ve kururlar. Bitkide bodur büyüme gözlenir, meyveler çatlar, olgunlaşmadan dökülme görülür.
•
Mangan : Mangan noksanlığında, önce genç yapraklarda damar arası sararmalar gözlenir. İlerleyen safhalarda yaprak kırışık, kıvrık ve benekli görünüm kazanır.
•
Çinko : Çinko noksanlığı önce genç yapraklarda gözlenir. Yeşilini koruyan yaprakta damar araları sararır, hatta beyaza döner. Sürgün uçlarında boğum araları kısalır. Yapraklar sık gözlenir ve küçük kalır.
•
Bor : Bor noksanlığında, büyüme uçları ölür, bitkiler bodur kalır. Genç yapraklar büzülüp kıvrılır, yapraklar mavimsi yeşil bir renge dönüşür. Bitki çalılaşmış bir görünüm alır, meyvede öz çürüklüğü kendini gösterir.
4. Damla sulama sisteminde yaygın olarak kullanılan bazı gübreler :
Eklenti 370189
Kullanılacak gübre miktarı, gübrelerin etkili maddeleri göz önüne alınarak hesaplanmalıdır. Damla sulama sistemi yöntemiyle gübrelemede, gübrenin içeriğindeki kalsiyum nedeni ile sulama borularında meydana gelebilecek kireç tıkanıklığını önlemek için, sulama suyu ile birlikte borulara nitrik asit verilmesi önerilir. Ancak nitrik asit uygulaması ayda 1 litreyi geçmemelidir. Bir litrelik nitrik asit bir ayda yapılacak sulama sayısına bölünerek her sulamada uygulanacak nitrik asit dozu belirlenir.
Bitkiler besin maddelerini kökleri vasıtasıyla alırlar. Ancak, bitki besin maddeleri kökler aracılığıyla alınamazsa gübreleme programına destek olarak yapraktan gübrelemede önerilebilir.
Kaynak: Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezi Çiftçi Broşürü No: 55