[bahcedenn]

1. Ekonomik Önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları

Pırasa ülkemizde kışlık sebze olarak kullanılan ve bütün bölgelerimizde üretilip tüketilen bir sebzedir. Özellikle kara ikliminin hüküm sürdüğü bölgelerimizde kışlık sebze tüketiminin çok önemli bir bölümünü oluşturur ve beslenmede önemli bir yeri vardır.

Sebzeler arasında üretimi ve fiyatı en istikrarlı sebzedir. Üretimine yıllar itibariyle bakıldığında bu özelliği kolayca tespit edilebilir. 1998 yılı istatistiklerine göre ülkemizde yılda üretilen pırasa miktarı 312.000 tondur. Birkaç yıl öncesine kadar sadece kış mevsiminde tüketilen ve üretimi de buna göre yapılan bu sebzenin her mevsimde üretilebilen sebze özelliği olması nedeniyle yılın büyük bir bölümünde üretilip tüketilmeye başlandığı görülmektedir. Bu uygulamanın giderek hızla artacağı tahmin edilmektedir.

Ayrıca zaman zaman taze olarak ihraç edilen bir sebzedir. Kurutularak ve dondurularak ihraç etme imkanları nedeniyle üretiminin sürekli olarak artacağı düşünülmektedir.

Pırasalar iklim şartlarının uygunluğu nedeniyle Ege ve Akdeniz bölgelerinde kış boyunca tarlada hiçbir önlem almadan bırakılıp istendiği zaman hasat edilebilir ve bu dönemde yetiştirme yapılamayan bölgelerimizde pazarlanabilirler.

Pırasanın anavatanı İtalya'dan başlayıp ülkemizi, Filistin'i, Suriye'yi, Mısır'ı içine alan Akdeniz havzasıdır. Pırasa ile ilgili ilk kayıtlar Mısır Firavun mezarlarında görülmüştür. Burada yetiştirilen pırasa Allium porrum ile A. Ampeloprasum arasındaki bir formdur. A.porrum'un A.Ampeloprassum'dan geliştiği kabul edilmiştir. A. Ampeloprasum Akdeniz ülkelerinde spontan olarak bulunmaktadır.

Pırasalar yazlık ve kışlık olmak üzere iki ana form halinde bulunurlar. Yazlık pırasalar açık yeşil renkli, daha yumuşak dokulu daha kısa ömürlü ve soğuklara karşı hassastır. Bunlarda yaprak ayası daha kısa ve dik duruşludur. Yazlık çeşitlerde aks kışlık çeşitlere göre 2-3 kat daha uzundur. Bu çeşitlerde aks uzunluğu çeşide ve yetiştirme şartlarına bağlı olmak üzere 80 cm'ye kadar çıkabilir. Yazlık çeşitler -8, -10 °C'lik sıcaklıklarda ölürler. Bu çeşitler aksın köklere birleştiği gövdenin üzerine soğan meydana getirmezler ve aynı bileşikleri yönünden daha fakirdirler.

Buna karşılık kışlık pırasalar daha koyu renkli yapraklara sahiptir. Yapraklar daha büyük, buna karşılık aks daha kısa ve kalındır. Aksın gövdeye birleştiği yerde hafifi soğan meydana getirirler. Çok düşük sıcaklıklara da dayanırlar.

2. Morfolojik Özellikleri

2.1. Kök

Pırasa çok yoğun bir kök yapısına sahiptir. Hasat edildiklerinde toprakta çok miktarda bir organik yapı kalır. Bu atık kökler çürüyerek toprakta galeriler bırakırlar ve bu galeriler toprak yapısının iyileştirilmesinde önemli rol oynarlar. Bu nedenle pırasa iyi bir münavebe bitkisi olarak tanınır. Pırasa köklerinin %60-70'lik kısmı toprağın 20 cm'lik derinliğinde yer alır. Toprak özelliklerine ve sulamaya bağlı olarak geri kalan kökler 50-60 cm derinliklere ve sulamaya bağlı olarak geri kalan kökler 50-60 cm derinliklere kadar inerler. Bitkiler kökleri ile toprağa o kadar iyi bağlanırlar ki köklerini kesmeden bitkiyi sökmek ancak çok hafif karakterde topraklarda mümkün olabilmektedir.

2.2. Gövde

Gövde kökler ile aks arasında yer alır ve yapraklar onun üzerinde dizilmişlerdir. Gövde basık bir düğme (rozet) şeklindedir.

2.3. Yaprak

Yapraklar bu gövde üzerinde dışarıdan içeriye doğru meydana gelirler. .En yaşlı yaprak en dıştaki yapraktır. Yapraklar boyuna çizgili ve ayaları orta eksenin iki yanında tam simetrik olarak gelişirler. Yaprak ayalarının aksla yaptığı açı çeşitlere göre farklılık gösterir. Kısa akslı kışlık çeşitlerde (Kara pırasa) bu açı daha geniş, yapraklar yere yatay olarak geliştiği halde uzun akslı yazlık çeşitlerden Kartal ve İnegöl pırasalarında ise bu açı daha dardır. Ayrıca kışlık çeşitlerde yaprak ayası miktarı yazlık çeşitlere göre daha fazladır. Yaprakların üzeri mum tabakası ile kaplıdır, mum tabakasının kalınlığı yaprak rengine etki eder. Kışlık çeşitlerde mum tabakası daha kalındır.

2.4. Çiçek

Pırasalarda çiçekler aksın orta kısmından 2. Yılın ilkbaharında meydana gelen, 2 m kadar boy alabilen bir adet çiçek demeti sapının ucunda, soğandaki gibi yıldız şeklinde dizilmişlerdir. Başlangıçta bir zar içinde yer alan bu çiçekler zarın patlamasından sonra uzayarak gelişen bir çiçek sapı üzerinde bulunurlar. Bu sapın uzunluğu 3-4 cm arasında değişir. Her bitki bir adet çiçek demeti sapı meydana getirmezler. Bu çiçek demeti sapları boyuna çizgilidir, içi doludur ve soğanlardaki gibi kolayca kırılmazlar.

Çiçek demetini saran zarın yırtılmasından sonra çiçekler gelişirler. Olgunlaşma soğanda olduğu gibi en üst kısımdaki çiçeklerden başlar. Çiçeklerin tamamının açılması bir hafta kadar sürer. Çiçekleri erselik ve 6?lı yapıdadır. Taç yapraklar genellikle beyaz veya açık menekşe renklidir. Meyve 3 bölmeli olup her bölümde 1-2 tohum meydana gelir. Bitkiler çevre şartlarına ve böcek yoğunluğuna bağlı olarak az miktarda yabancı döllenme gösterirler. Meyveleri soğanın meyvelerine çok benzer. Her karpel de 2 tohum taslağı bulunur.

2.5. Tohum ve çimlenme özellikleri

Pırasa tohumları parlak siyah renkli, şekil olarak dilimlenmiş ve güneşte buruşmuş bir elma dilimi gibidir. Soğan tohumları ile büyük benzerlik gösterirler. Usta olmayan göz iki tohumu ayıramaz.

Pırasa tohumları soğanda olduğunun aksine ezildiğinde kendisine has pırasa kokusunu vermezler. Soğan tohumunda köşeler daha sivri ve tohum daha iri olduğu halde pırasada tohumlar biraz daha küçük ve yuvarlaktır. 1 gr'da 310-380 adet tohum bulunur. Tohumlar normal şartlarda 12-15 günde çimlenirler. Çimlenme 10-35 °C'de olur. Çimlenme gücünü 2-3 yıl muhafaza ederler. Çimlenme sırasında tohum kabuğu çimlenme yaprağı ile toprak yüzüne çıkar.