DİPKAZAN
Dipkazan (dip patlatan ya da sabsoyler); kullanıldığı ya da bu aletin hiç girmediği iki tarlaya bakılınca, mekanizasyon açısından gerekli görülen tüm tarımsal işlemler arasında, uygulama-uygulamama yönünden belki de en çarpıcı sonucu veren toprak işleme aletidir. Dipkazanın yararlı etkilerini görünceye kadar onu takdire değer bulmak zor olabilir...
Topraktaki kil içeriğinin, yerine göre, kalınca da olabilen bir katmanda birikim yapması ve de bu derinlik dolayında topraktaki bazı elementlerin de bu gelişmeyi desteklemesi sonucu geçirimsiz bir yapı oluşturur (taban taşı ya da pulluk tabanı). Tarımsal verimde de buna bağlı düşüş gözlenir. Dipkazanla derin sürüm, bu sorunun çözümünde yararlı etkileri görülen bir toprak işlemedir. Söz konusu sıkışık toprak yapısı kırıldığında, derin köklenen bitkilerin gerekli besin maddelerine daha kolay ulaşabilecekleri katmanlara ilerlemeleri ve kök havalanması sağlanır. Yağış ya da sulama suyunun nem olarak toprakta derinlemesine geçişi de bu biçimde garantilenirken; yaz sıcaklarında kılcal boşluklarda yeniden yukarıya doğru hareketlenen nem, bitkilerin bu dönemdeki kök gelişimlerini artırıcı (artıran bir) etki gösterir.
Kırılarak yok edilen geçirimsiz katman;
Bitki besin maddesi; hava ve nem geçişine olanak vermesinin bir sonucu olarak; toprakta yaşayan mikro canlıların biyolojik etkinliklerine süreklilik kazandırır ve toprağı korumaya hizmet eder.
Yüzey akışlarının sürüklediği toprak taşınımı, pulluk tabanı olan topraklarda çok daha kolay gerçekleşir. Derinlemesine gevşetilmiş toprakta suyun derinlemesine geçişine ortam hazırlanarak toprağın taşınmasına yol açan tarla yüzeyi su akışları önlenir. Açık hava ile etkileşime girerek bir ölçüde yitirilen gübre azot içeriğinin toprakta tutumu da iyileştirilmiş olur. Tersi durumda, topraküstü bitki besin maddeleri, özelliklerine göre havaya karışarak ya da sürüklenerek tarlalardan yıkanır, uzaklaşır.
Derinlemesine su geçirgenliği olan topraklarda; erozyon ve tarımsal ilaçların sulara karışması önemli düzeyde azaltılmış; tarım arazisi, orman ve su kaynaklarına ilişkin dengeler korunarak yabani hayatın zarara uğramasının önüne geçilmiş olur. Türkiye’ye maliyeti çok ağır olan toprak taşınımına açık bölgelerde doğal dengenin yitiriliyor oluşu, sonuçta, ürün zararlılarının bölgesel ve kontrolsüz biçimde çoğalması ile tarımsal üretimler açısından telafi edilmesi güç risklerin örneklerini de gün geçtikçe artırmaktadır.Dipkazanın en önemli üstünlükleri arasında; yüzeye toprak-kesek çıkarmayışı, alt ve üst topraklar arasında karıştırma yapmayışı yer alır.
Yıllardır üreticilerimizin danıştığı ve çoğunlukla uygulamakta olduğu dipkazan kullanımı, yalnızca kuru - geleneksel tarıma ya da yalnızca sulu tarıma ya da yalnızca tarlada yetiştirilegelen ürünlerin tarımına ait bir toprak işleme aleti değildir.
Bahçe tarımı için de önemlidir: Pulluk tabanının, meyve ağaçlarında kök gelişimi için engelleyici etkisi vardır. Ayrıca, bahçelerde de pulluk tabanı kalite düşüklüğüne yol açar.
Pamuk gibi derin köklü bitkilerin, gerek duyulan kök derinliğine inebilmeleri önemlidir. Yıllarca aynı derinlikte sürümle iyiden iyiye yerleşen pulluk tabanının kırılması, özellikle topraktaki potasyumdan yararlanma başarısını olumlu yönde etkilemekte ve pamuk kütlü verimini yükseltmektedir.
Korumalı tarımda dipkazanın yeri: Azaltılmış toprak işleme, malç uygulamaları, doğrudan ekim, ekim nöbeti uygulaması, hatta toprak ıslahında dipkazan kullanılarak; toprak ve nem korunumunun yanında, geleneksel yöntemlere uygun tekdüzelikte ekime de olanak tanınır.
Tarlada kesme çiçek yetiştiriciliği: Toprak düzeyinden 10–20 cm yükseltilmiş olarak hazırlanan yastıklara, sulama kaynağı eşliğinde yerleştirilen bitkiler için killi toprak katmanının kırılması, dipkazanın 45–60 cm alttan çalıştırılmasıyla sağlanır.
Dipkazanın çalıştırılacağı derinlik nasıl belirlenir? Ürün köklerinin ulaşacağı derinlik, “toprak yapısına bağlı olmak koşuluyla” 3–5 yıllık dönemdeki ilk işlemenin, onu izleyen dipkazan çekimine göre daha derin olmasını gerektirebilir.
Uzun dönem sürdürülebilir bitki gelişimini yakalamak üzere dipkazanın tarlaya genellikle ilk uygulanması 0,8 – 1m derinliğine inen bir gevşetme yapar. Bu işlem, pulluk tabanının kırılmasının yanında, iyi bir savuntu (drenaj) kanalı ve iyi bir kök gelişimi altyapısının hazırlanmasına ortam hazırlar. İzleyen yıllarda dipkazan uygulamasının daha yüzlek (50 cm’ye kadar) işlemelerle sürdürülmesi, daha üst toprak katmanlarında yeni sıkışmaların oluşumunu önlemede yeterli olur. Daha yüzlek dipkazan çalıştırılarak taban kırım derinliğinin ne olması gerektiğini saptamada kullanılan yollardan biri, ürünün kök gelişiminin gözleneceği çukurlar açılmasıdır. Her yıl örnekleme çukurları açılarak köklenme, sıkışma, toprakta fiziksel yapı, gözeneklilik ve kılcallık durumu değerlendirilebilir.
Dipkazan uygulama sıklığı, kök gelişim durumuna göre kararlaştırılabilir. Kök incelemelerinde, tarım arazilerinde bu biçimde belirlenecek az ya da çok zayıf köklenme, toprak sıkışmasına ilişkin bir göstergedir. Dipkazanın yüzlek çalıştığı uygulamalardan iyi sonuç alınabilmesi, köklenmenin zayıf olduğu ya da toprak sıkışması olan bölgenin 10-15 cm altına indirilmesiyle olanaklıdır. Bu katman, derin köklü bitkiler için gelişkin bir köklenmenin sonlandığı bölgedir.
Çizelge 1. Tarım arazisi toprak kesiti ve dipkazan çalışma derinliği ile ürün kök gelişiminin ilişkisi.
Köklenmenin ve kök bölgesindeki havalanma yeterliliğinin durumu, toprağın yeniden patlatılması gereğinin doğup doğmadığını anlamak üzere, iki yılda bir gözden geçirilmelidir.
Dipkazanın uygulanacağı dönemde toprak koşulları:
Dipkazanla tarlaya ne zaman girileceğinin kararı, özellikle de sıkışma yapan katmanın yüzeye yakın olduğu durumlarda daha da önem kazanır. Üst katmandaki toprağın dipkazan kullanımından fiziksel zarar görmemesi ve böylesi zor bir iş için tüketilen çeki kuvvetini traktörün iyi çekiş performansı ile sağlamak için, toprak kuru ve parçalanmaya elverişli(gevrek) yapıda olmalıdır. Pulluk tabanı oluşumunun bulunduğu bölge; burada kök yapısının bulunmayışı ve sıkı yapı ile nemi iyiden iyiye azalttığı için olabildiğince kurudur, işlemeyi kolaylaştırır. Bu nedenle önemli olan, üst katmanların istenen toprak kuruluğunda olmasıdır.
Çalışma derinliğindeki gevşetme etkisinin değerlendirilmesi: Şekil 2’de, aynı çalışma derinliği ve aynı toprak koşullarında toprakta oluşturulan iki farklı etkinin karşılaştırması görülmektedir.
Dipkazanda, kanatlı tip uç demiri kullanılarak elde edilen kama etkisi, çalışma derinliğinde istenen gevşemeyi önemli ölçüde sağlar. Ripper tipi dar uç demirli dipkazan kullanımlarında, oluk etkisi görülür. Kanatlı tip uç demirleri, sürekli değişen derinliklerde çalıştırıldığında, yine oluk etkisi gösterebilirler. Dipkazanın 50 cm derinlik dolayında çalışması, kama etkisi oluşturmasını kolaylaştırır ve toprak daha iyi gevşer. Ancak iş derinliği arttırıldıkça, oluk etkisi verecek biçimde ilerlemeler görülür. Oluk açarak ilerleyen bir uç demirinin, uç demiri yan kısımlarına doğru yaptığı sıkıştırma etkisi, gevşetme etkisinden de önemli düzeydedir.
Belirli toprak koşullarında uç demirinin çalışabileceği yararlı en fazla iş derinliği, kritik derinlik olarak tanımlanır (Şekil 2). Alt toprağın gevşetilmesinde uç demirini çatıya bağlayan ayağın, her cins toprakta, kritik derinliğin üzerinde kalması; patlatmayı daha etkili kılar, kama etkisi verir. Bu sonuç, 0.8 m’de ilerleyen ve kritik derinlik üzerinde kalan kanatlı tip uç demiri ile sağlanabilmektedir. Birinci dipkazan çekimini izleyen daha yüzlek kullanımlarda ya da nemli topraklarda dipkazan uygulandığında; kritik derinlik yüzeye çok daha yakın bir yerde olur. Öyleyse, belirli bir uç demiri tipi ve toprak cinsi için kritik derinlik kararının verilmesinde nasıl hareket edilecektir? İşlenen toprak kesiti, bir çukur açılarak yapılabilmektedir. Uygulama ilk kez yapılacaksa, birbirine çapraz çekiş yapılması, uygun olandır.
umarım işinize yarar