Bu konu, genel bahce uygulamalarindan cok daha teknik bir konu oldugu ve simdilik kaynak vermeden genel bilgi ustunden gitmeyi tercih edecegim icin terminolojiye kendi adima daha cok dikkat ederek yorum yapmak istiyorum. Duzeltmeye aciktir.
Hibrit tohumlarin paketlerinde neden F1 yazar?
Buradaki F,
Filial sozcugune karsilik geliyor.
Filial de evlatla ilgili olan demek. Yani hibrit tohum, iki veya daha fazla anac cesidin capraz tozlasmasiyla elde edilmis evlat/cocuk oluyor. Bu capraz tozlasma dogada kendiliginden zaten gerceklesebilen bir olay yani eger iki farkli geleneksel domates cesidini birbirinden izole etmeden ve capraz tozlasmayi engelleyici onlemleri almadan yetistirirseniz, capraz tozlasma degisik ajanlar (or. arilar, ruzgar
vb) araciligiyla gerceklesebilir. Capraz tozlasmanin gerceklestigini, o yetistirme mevsiminde farkedemezsiniz ama eger capraz tozlasmaya ugramis meyvelerden birinin tohumlarindan alip sonraki sene ekerseniz, onceki mevsimde yetistirdiginiz geleneksel cesitle ayni bitkiyi ve meyveyi elde edemediginizi gorursunuz.
Dogada gerceklesen bu olay, is ticari tohumlara gelince tohum sirketleri, yeni cesitler uzerine arastirma yapan laboratuvarlar ve universiteler tarafindan insan eliyle gerceklestiriliyor. Tohum paketinde gordugunuz F1 aslinda 1. cocuk demek, yani anac cesitlerden elde edilmis ilk cocuk. Bu tohumu, derslerine hep duzenli calisan, tutarli, kendisinden hep ayni sorumlu davranisi sergilemesini beklediginiz bir cocuk gibi dusunun. Domates ustunden ornek verelim: F1 tohumdan urettiginiz domates bitkisinin yaklasik boyu, yaprak tipi, oturak mi sirik mi oldugu, meyve buyuklugu, meyve rengi, meyve kabugunun kalinligi, meyve tadi, meyve sekli ve verim gibi ozellikleri hep ayni olacak, yani ayni geleneksel bir cesitte oldugu gibi tohum hep tutarli, durayli (stable) sonuclar verecek ama bir sartla: Siz ureticiden her seferinde gidip ayni F1 tohumu alacaksiniz ve ayni sonuclari almak icin hep o tohumu ekmeniz gerek. Geleneksel cesitte oldugu gibi F1 tohumdan hasat ettiginiz meyvenin tohumundan sonraki yetistirme sezonunda yine ayni urunu alamayacaksiniz.
Peki hibrit tohumu dehibridize etmek ne demek?
Kabaca hibrit tohumdan yetistirdiginiz meyvenin tohumlarini durayli bitkiler verecek hale getirmek icin yapacaginiz islem demek. Dehibridize etmek icin su basamaklar izleniyor:
1) F1 tohumu ekip bu yetistirme mevsiminde (mevsim1 diyelim) yetistiriyorum ve meyvesini hasat edip mumkun oldugunca cok sayida tohum toplayip sakliyorum.
2) Sakladigim tohumlardan mumkun oldugunca cok sayida bitki elde etmek icin sonraki yetistirme mevsiminde (mevsim2 diyelim) topraga ekiyorum. Bu bitkiler F2, yani F1'in cocuklari oluyor. Bu ve sonraki evrelerde cocuklar hep haylazlik yapacak; bir kismi, bircogu ya da tamami ebeveynlerine benzemeyecek. "Kime cekmis bu cocuklar?" diyecegiz
Bu cocuklari yetistirirken yine aslina yakin ozelliklere sahip olanlari yukarda Sn h_dogan'in da dedigi gibi capraz tozlasmadan yani kotu arkadaslardan korumaya calisacagim
Bu nesilde aslina benzeyen hic bitki elde edemezsem veya sonuclardan memnun kalmadiysam, F1 bitkiden elde ettigim tohum stoguma (yani F2 tohumlarima) geri donup tekrar ekim yapacagim.
3) mevsim2'de yetistirdigim bitkilere bakiyorum. F1'in yukarda siraladigim (orjinal tohum paketinde belirtilen) ozelliklerine en yakin olan bitkilerden hasat ettigim meyvelerin tohumlarini sonraki yetistirme mevsiminde tekrar yetistirecegim ve bunlar da F3 adini alacaklar.
4) Yukarda siraladigim basamaklari uygulamaya ta ki elde ettigim bitki durayli, uslu bir cocuk haline gelene kadar devam edecegim. F4, F5, F6, F7... gibi.
Eger yanilmiyorsam, genetik hesaplarina gore F7'ye geldigimde Sn h_dogan'in da belirttigi gibi homozigotluk, yani bu noktadan sonra saklayacagim tohumlardan buyuyecek bitkilerin yapisal ozelliklerince seneden seneye %100 olmasa da %100'e cok yakin sonuc vermesi bakimindan durayli bir cesidi elde etmis olacagim. Bu is bazen uzayabilecek. 10-15 sene sonra bile henuz istedigim sonucu elde etmemis olma ihtimalini goz onunde bulunduracagim ama zaten isin esas zevkli olan kismi bu deneyip sonuclari gozleme kismi degil mi?